test Focusrite RED 4Pre - interfejs audio Thunderbolt, ProTools i DANTE

Żyjemy w bardzo ciekawych czasach :-) Świat pro audio się zmienia. Z jednej strony do łask wracają profesjonalne urządzenia analogowe, zarówno osiągające bardzo wysokie ceny urządzenia vintage’owe, jak wzorowane na klasykach “nowe” modele. Z drugiej strony postęp jaki się dokonał w ciągu kilku ostatnich lat w dziedzinie cyfrowych technologii kreuje całkowicie nowe standardy pracy. Avid Pro Tools HD/HDX nadal jest niezagrożony - po pierwsze to nadal najdoskonalszy system studyjny, a po drugie… z przyzwyczajeniami profesjonalistów się nie wygra :-) Ale pojawił się standard, który zmienił już oblicze touring’owego pro audio  – DANTE. Zmienił też realia projektowania dużych systemów instalacyjnych - między innymi dzięki znakomitym interfejsom firmy Focusrite i serii urządzeń RedNet standard ten nieomalże całkowicie opanował segment instalacyjny dzięki skalowalności i znakomitej jakości dźwięku. Teraz Focusrite zaprosił standard DANTE na salony studyjne. Z jakim efektem? Czy Focusrite RED 4Pre zmieni również świat wymagających użytkowników studiów domowych i projektowych?

Jakość. Od pierwszego kontaktu z Focusrite RED 4Pre zyskujemy przekonanie, że mamy do czynienia z urządzeniem wyjątkowym. Fakt, że bohater testu tani nie jest… Ale poziom wykonania wzbudza bardzo dobre wrażenia i daje poczucie obcowania z high-endowym sprzętem. Frezowany aluminiowy przedni panel pokryty charakterystyczną dla interfejsów serii RED / RedNet barwą. Na panelu znajdują się 3 wyświetlacze OLEDowe, dwa potencjometry z aluminiowymi potencjometrami do obsługi menu z funkcją wciskania (Push), 8 podświetlanych klawiszy funkcyjnych, po 4 z każdej strony.

Z lewej strony panelu mamy 2 wejścia instrumentalne DI na gniazdach jack 1/4" TS. Mają wystarczający headroom - do +15 dBu, dzięki czemu nie ma praktycznie szansy przesterować tych wejść. Są one przypisane do wejściowych kanałów 1 i 2 - w zależności od potrzeby możemy na kanałach wejściowych 1 i 2 użyć albo wejścia instrumentalne, albo przez gniazda XLR z tyłu wejścia liniowe bądź przedwzmanciacze mikrofonowe.

Jakość. Interfejs jest wyposażony w 4 świetne przedwzmacniacze mikrofonowe z załączaną funkcją AIR odwzorowującą charakter brzmienia tej opcji w przedwzmacniaczach serii ISA. Odwzorowującą, bo funkcja jest realizowana przez DSP. Fakt, że impedancja też się zmniejsza :-) dla niepoznaki. Ale w przykładach dźwiękowych słychać, że włączenie funkcji powoduje podbicie górki i nieco większą “puchatość” dołu pasma postrzeganą jako “ciepło” w brzmieniu. W przypadku niektórych sygnałów to “otwarcie” w szczególny sposób ubogaca górne pasmo czy wokali, czy na przykład gitary klasycznej. Ale niekiedy brzmienie okazuje się na tyle jasne, że na dłuższa metę staje się męczące… Zwłaszcza przy mocnej kompresji nie wszystkie sygnały nagrane z włączonym trybem AIR osobiście mnie nie przekonują. Trzeba pamiętać, że przedwzmacniacze bazują na układach scalonych, a nie jak w przedwzmacniaczach ISA na transformatorach. Ale i tak producent w trybie AIR zmienia impedancję wejścia z 6 kOhm na 2 kOhm. Żeby było “jak w ISA” :-) Nie umniejsza to jednak w żaden sposób jakości przedwzmacniaczy. Sa świetne, jedne z najlepszych w interfejsie, z jakimi miałem do czynienia. Uwagę zwraca “szybkość” preampów, ultraniskie szumy, czystość brzmienia (zniekształcenia nie przekraczają 0.0009% THD+N @1 kHz!), znakomite przenoszenie niuansów oraz wierne oddanie transjentów i formantów. To bardzo autentyczne narzędzie do rejestracji wysokiej jakości tracków za pomocą topowych mikrofonów. Nie ma co porównywać tych preampów z modelami ISA, ale w klasie interfejsów audio Focusrite RED 4Pre wypada znakomicie.

Przedwzmacniacze mikrofonowe są w pełni konfigurowalne zarówno z panelu urządzenia, jak z aplikacji sterującej Focusrite Control. Oferują wzmocnienie do +60 dB i akceptują maksymalny poziom wejściowy +19 dBu. Każdy przedwzmacniacz ma niezależnie załączane zasilanie Phantom +48V, odwracaną polaryzację, załączany filtr dolnozaporowy @80 Hz oraz włączanie funkcji AIR. Można również łączyć przedwzmacniacze 1-2 i 3-4 w pary stereo (funkcja Link).

Jakość. Od pierwszego posłuchania interfejsu Focusrite RED 4Pre zyskujemy świadomość, że mamy do czynienia z brzmieniem najwyższej klasy. Miksując nagrania, czy słuchając gotowych nagrań, porównując z interfejsem klasy popularnej czy średniej usłyszymy PRZEPAŚĆ w dynamice i jakości odwzorowania nagrań i miksów. Myślałem, że mam w studiu przyzwoity interfejs… Owszem, jest przyzwoity. Ale Focusrite RED 4Pre okazuje się bardziej precyzyjnym narzędziem. Różnica jest wyczuwalna natychmiast, zwłaszcza w dynamice… Ale znakomicie słychać to również w pozycjonowaniu przestrzennym dźwięku w miksie. Co ma na to wpływ? Ultra-niskie zniekształcenia THD+N – na wyjściach monitorowych nie przekraczają 0.006%. Producent zapewnia, że na analogowych wyjściach liniowych dostępnych za pośrednictwem złączy D-SUB 25-pin zniekształcenia nie przekraczają poziomu 0.0009% (!). Wejścia liniowe akceptują poziom do +27 dBu. Prawda, że to wzbudza respekt? :-) Podobnie pasmo przenoszenia – od 20 Hz do 35 kHz (!) z tolerancją ±0.25 dB. Wreszcie warto nagrywać w 88.2 kHz lub 96 kHz? :-) Dynamika i odstęp sygnału od szumów dla przetworników cyfrowo-analogowych to aż 121 dB (ważony-A)! Dla wielokanałowego interfejsu to znakomite wartości sytuujące testowany interfejs w absolutnej czołówce. Rodzi się jednak pytanie - dlaczego producent nie zapewnił takiej samej jakości na wyjściach monitorowych? Co stanęło na przeszkodzie? Hmmmm...

Potęga. Focusrite RED 4Pre jest urządzeniem bezprecedensowym. Żaden producent dotąd nie zaproponował równie uniwersalnej i potężnej platformy, która pozwala na wprowadzenie 56 kanałów i wyprowadzenie 64 kanałów do każdej aplikacji DAW na tyle różnych sposobów i w tylu różnych formatach. To, że interfejs jest wyposażony w 8 wejść analogowych - 4 na złączach XLR i 4 na złączu D-SUB 25-pin – to przedsmak możliwości tego interfejsu. Tylny panel udostępnia:

- gniazdo D-SUB 25 dla 8 analogowych wyjść liniowych

- dwa monitorowe wyjścia analogowe na gniazdach jack 1/4" TRS

- dwa gniazda DigiLink do połączenia z ProTools HDX / HD Native

- elektryczne wejście i wyjście S/PDIF (2 × cinch)

- dwie pary gniazd optycznych ADAT (2 × IN, 2 × OUT) mogących pracować w trybie SMUX obsługując częstotliwości 88.2 kHz i 96 kHz lub SMUX II (176.4 kHz i 192 kHz)

- dwa gniazda Thunderbolt 2, co pozwala łączyć w łańcuchu kolejne urządzenia na Thunderbolt, choćby karty graficzne lub monitory

- dwa gniazda synchronizacji Loop Sync (IN, OUT) dla systemu ProTools HD

- dwa gniazda synchronizacji WordClock (IN, OUT)

- dwa gniazda DANTE.

Nie znam równie konfigurowalnego interfejsu pod względem wyboru źródła dla synchronizacji zegara cyfrowego. Można ustawić:

- Internal - synchronizacja wewnętrzna

- WordClock

- ADAT 1 lub ADAT 2

- S/PDIF

- DANTE

- LoopSync (dla systemu ProTools HD).

Przy częstotliwościach próbkowania 44.1 kHz i 48 kHz do dyspozycji mamy 60 wejść i 64 wyjścia.

- wejścia: 8 kanałów analogowych, 2 cyfrowe S/PDIF, powrót stereofoniczny z DAW, 16 kanałów ADAT i 32 kanały DANTE

- wyjścia: 14 analogowych (stereo Monitor, 2 x stereo słuchawkowe, 8 mono liniowe), 2 cyfrowe S/PDIF, 16 ADAT i 32 DANTE

W przypadku częstotliwości 88.2 kHz i 96 kHz złącza ADAT przechodzą w tryb SMUX i zamiast 16 IN/16 OUT mamy 8 IN/8 OUT. Łącznie daje to 52 wejścia oraz 56 wyjść.

Gdy wybierzemy częstotliwość 176.4 kHz lub 192 kHz, wejścia ADAT przechodzą w tryb SMUX II ograniczając ilość kanałów do 2 wejść i 2 wyjść. Redukuje się również liczba kanałów DANTE do 16 wejść i 16 wyjść. Razem daje to 32 kanały wejściowe i 36 kanałów wyjściowych.

W każdym przypadku ilość kanałów analogowych jest stała - nie zmniejsza się :-) Mamy 8 wejść i 14 wyjść.

Interfejs może działać w dwóch głównych trybach - ProTools lub jako interfejs Thunderbolt. Gdy uaktywnimy tryb ProTools i podłączymy interfejs przez złącza DigiLink, całość konfiguracji kontrolujemy przez aplikację ProTools. Integracja na najwyższym poziomie… Dzięki Focusrite RED 4Pre zyskujemy w systemie ProTools HD możliwość skorzystania z wejść i wyjść DANTE (!). Kolejność kanałów wejściowych i wyjściowych jest ustalona na stałe, ale można posłużyć się również krosownicą w aplikacji DAW. Gniazda ADAT mogą posłużyć choćby do podłączenia przedwzmacniaczy mikrofonowych Focusrite ISA828 z rozszerzeniem ADAT/SMUX. Tym sposobem RED 4Pre staje się znakomitą, uniwersalną platformą wejściową dla ProToolsa. Do systemu ProTools HD Native i ProTools HDX można podłączyć do 3 interfejsów Focusrite RED 4Pre.

Gdy korzystamy z podłączenia Thunderbolt, możemy wykorzystywać RED 4Pre z dowolną aplikacją DAW na systemie Mac OS X. Dołączony program Focusrite Control pozwala zarządzać wówczas całą konfiguracją interfejsu. Pełni też funkcję miksera - warto wspomnieć, że jest to bezlatencyjny sprzętowy mikser, który pozwala zarządzać torami odsłuchowymi dla każdego wyjścia niezależnie (!).

Wydajność sterowników jest ZNAKOMITA. Przy ustawieniu latencji na 32 sample przy próbkowaniu 44.1 kHz dawało niecałe 3 ms opóźnienia wejścia do wyjścia. W aplikacjach Reaper i Presonus Studio ONE 3 na komputerze Apple MacBook Pro Retina 15” z procesorem Intel i7 2.4 GHz i 8 GB RAM można było pracować z 64-ścieżkową mocno upakowaną wtyczkami sesją, która powodowała obciążenie procesora 50-60%. Odtwarzanie tylu ścieżek i jednoczesne nagrywanie kilku mikrofonów również nie stanowiło żadnego problemu. Symulacja nagrywania “na setkę” sygnałów z wszystkich wejść na czystą sesję powodowało obciążenie 20-30% mocy procesora. Uruchomienie sesji w 96 kHz na latencji 32 sample, z wirtualnymi instrumentami, biblioteką loopów i dogranymi ponad 20 ścieżkami audio (łącznie 46 śladów) przy obciążeniu 60-80% mocy procesora również nie generowało dropów. Warto wspomnieć, że latencja dla wejścia spadała do 1 ms (!). Dołożenie do tej sesji przy latencji 32 sampli kolejnej instancji syntezatora Z3TA+ 2 sprawiało, że chwilowe zużycie mocy procesora wzrastało do 90% i co jakiś czas w sygnale audio pojawiały się charakterystyczne trzaski i dropy. Zwiększenie latencji do 64 sampli sprawiło, że problemy ustąpiły.

Focusrite jest pierwszym interfejsem audio wyposażonym w DANTE. Z tyłu znajdziemy dwa gniazda RJ45 oznaczone jako 1 i 2. Musimy pamiętać, że nie ma możliwości podłączenia redundantnego (nadmiarowego) z siecią DANTE - mamy tylko jedną linię DANTE z funkcją przełącznika sieciowego Switch.

Jeśli chcemy skorzystać z dobrodziejstwa DANTE, chcąc skonfigurować dla innych urządzeń w sieci krosy dla wejść i wyjść z interfejsu Focusrite, musimy skorzystać z darmowego programu Audinate DANTE Controller. W krosownicy w prosty sposób możemy skomutować odpowiednie wejścia sygnałów audio do wyjść - czyli w tym przypadku wyjścia z zewnętrznych urządzeń audio DANTE musimy podpiąć do wejść DANTE w Focusrite. Kolejność krosowania sygnałów jest dowolna :-) Co więcej, można skorzystać z dowolnego źródła sygnału w sieci DANTE! Czy będzie interfejs Focusrite REDnet, czy cyfrowy mikser z DANTE - na przykład w naszym przypadku Mackie DL32R, czy komputer z Dante Virtual Soundcard i sesją z wielośladu lub… wejściami z interfejsu podłączonego do tego komputera.

Jedna rzecz wymaga jednak podkreślenia - korzystając z różnych typów wejść (i/lub wyjść) musimy się liczyć z różnymi opóźnieniami dla tych wejść. Dla każdego urządzenia DANTE można ustawić opóźnienie w DANTE Controller w na 150 ms, 250 ms, 500 ms, 1 ms, 2 ms i 5 ms. Ale gdy ustawimy na przykład 1 ms, to jest to górna wartość graniczna. Jeśli system danego interfejsu DANTE jest na tyle wydolny, żeby pracować z niższą latencją, będzie on minimalizować latencję. Wejścia ADAT, S/PDIF i analogowe mają wspólną latencję ustaloną wartością wybraną w opcji sterownika interfejsu. W aktualnej wersji firmawer’u interfejsu, dla zachowania zgodności fazowej wszystkich sygnałów trzeba więc “ręcznie” ustawić wartości opóźnień dla kanałów DANTE. Miejmy nadzieję, że w kolejnych wersjach producent umożliwi “systemowe” określenie latencji dla interfejsu DANTE lub też wdroży automatyczną kompensację latencji.

Skoro już jesteśmy przy “wytykaniu”, pozwolę sobie wspomnieć o dziwnym zestawieniu poziomów wejściowych i wyjściowych… Pełne wysterowanie wejścia liniowego uzyskujemy przy poziomie sygnału +27 dBu. To BARDZO wysoki poziom. Praktycznie nie osiągany przez urządzenia. Profesjonalne urządzenia studyjne czy do zastosowań live proponują zwykle zakres poziomu od +21 dBu do +24 dBu. Przekłada się to na fakt, że “wbijane” liniowo ślady mogą mieć niepełne wysterowanie. W praktyce, przy nagrywaniu 24-bitowym nie ma to większego znaczenia, ale przydała by się jakaś opcja trimowania dla wejść liniowych. Z drugiej strony, poziom wyjściowy jest relatywnie niski – +18 dBu przy cyfrowym “zerze” pełnego wysterowania wyjścia z wewnętrznego miksera to stosunkowo niewiele. Można powiedzieć, że Focusrite RED 4Pre jest idealnie dopasowany do monitorów Eve Audio serii SC :-) gdyż mają one właśnie na tym poziomie ustawiony maksymalny poziom wysterowania wejść :-) Większość producentów ma jednak wyższy poziom optymalnego wysterowania wejścia... Współpraca z testowanym interfejsem będzie więc wymagała wzmocnienia sygnału w monitorach studyjnych. Oczywiście, to również żaden kłopot, bo praktycznie wszystkie monitory udostępniają taką możliwość.

Pewnym niedopatrzeniem jest brak wskaźników poziomu wyjściowego na wyświetlaczach. Dla niektórych użytkowników może to stanowić pewien problem, zwłaszcza w aplikacjach live’owych.

Focusrite RED 4Pre współpracuje z systemem ProTools HD Native/HDX na platformach Windows i Mac OS X. W przypadku podłączenia Thunderbolt możemy skorzystać tylko z komputerów z systemem Mac OS X – ale w końcu większość profesjonalistów zajmujących się dźwiękiem używa właśnie komputerów z logo z niedojedzonym jabłkiem :-) A jeśli jeszcze nie używa, to dla potencjału standardu Thunderbolt 2 i na przykład możliwości testowanego interfejsu warto poważnie przemyśleć zmianę platformy 3:) bo to otwiera całkowicie nowe możliwości.

Na koniec coś, co mi osobiście przeszkadzało najbardziej - brak podanych precyzyjnych wartości poziomu wysterowania wejść mikrofonowych. I na wyświetlaczu OLED interfejsu, i w aplikacji Focusrite Control. Moim zdaniem w zakładce ustawień wzmocnienia przedwzmacniacza powinien pojawić się wskaźnik poziomu wejściowego ze skalą wartości w dB. To, że w zakładce Mixing & Routing można sobie poziom “na oko” podejrzeć nie załatwia sprawy - mamy określone wartości -∞ oraz -12 dB i 0 dB. Nie jest szczytem precyzji… Poziom wejściowy trzeba móc podglądać precyzyjnie w oknie gdzie jest regulacja Gain’u.  Moim zdaniem - do poprawki :-P A to, że można przecież podejrzeć poziom wejściowy w DAWie… Można. Ale dla komfortu u szybkości pracy było by lepiej, gdyby dokładny miernik był również w polu regulacji Gain’u. To tyle.

I to wszystkie zastrzeżenia, jakie wywołało testowanie interfejsu przez 3 tygodnie. W różnych recenzjach i opiniach pojawiają się zastrzeżenia dotyczące “skomplikowania” komutacji Dante… Cóż - polecam zaliczenie choćby podstawowego szkolenia z Dante. oto link do strony Audinate, bezpośrednio do certyfikowanego darmowego kursu i egzaminu on-line. Wystarczy się zarejestrować i zaliczyć kurs :-) https://goo.gl/mncaAP  Wiele spraw nagle okaże się prostymi :-) Tym bardziej, że Dante rozwija w nieprawdopodobny sposób, ilość urządzeń na rynku rośnie lawinowo. Warto się przekonać, do jakiego stopnia ten standard ułatwia pracę z cyfrowym dźwiękiem. Również w studiu. Wystarczy spojrzeć na nieustannie poszerzającą się ofertę interfejsów Focusrite RedNet... :-)

Najwyższa jakość. Szybkość i stabilność sterowników. I szerokie możliwości konfiguracji. To podstawowe zalety nowego interfejsu Focsurite. Producent tym urządzeniem na nowo definiuje pojęcie profesjonalny wielokanałowy interfejs audio. Są oczywiście interfejsy na rynku o podobnej jakości toru audio. Są interfejsy o podobnej jakości i stabilności sterowników. Ale nie ma interfejsu tak otwartego na różne standardy cyfrowego przesyłu dźwięku, który otwierałby absolutnie nowe perspektywy wykorzystania rozproszonej cyfrowej sieci audio w standardzie DANTE w studiu, szkole muzycznej, na uczelni, w sali koncertowej, stacji radiowej lub telewizyjnej, czy wreszcie w aplikacji live. Focusrite RED 4Pre jest wyjątkowym narzędziem dla znającego swe potrzeby profesjonalisty wymagającego najwyższej jakości dźwięku, wydajności i najszerszych możliwości konfiguracji. Focusrite RED 4Pre to nowy gatunek. Nie jest urządzeniem idealnym. Ale jest urządzeniem doskonałym, pięknym i wspaniałym – w każdym tego słowa znaczeniu. Polecam.

Do testów dostarczył: Audiotech